Yıl 1923... Atatürk'ü ziyaret etmek için bekleyenler var.. Bunlardan biri yaşlı bir köylü, Nuri Efendi'dir.. Atatürk: Buyur Nuri Efendi diyor. Nuri Efendi, Uşak'ın Kalfa köyünden geldiğini, babasından bir helva ve haşhaş yağı imalathanesi kaldığını, kendisi İstanbul'da askerliğini yaparken şeker üretimini öğrendiğini, sonra Avrupa'dan mektup zarfı içinde pancar tohumu getirtip, ekip şeker elde ettiğini anlatıyor..
Nuri Efendi; Mehmet Hacim beyin önderliğinde 51 kişi birleştik, Terakki Ziraat A.Ş'yi kurduk. 600 bin lira sermayemiz var. Paşam! Bize el ver. Şeker fabrikamızı kuralım diyor. Cumhurbaşkanı Atatürk yerinden fırlıyor. Nuri Efendi'yi sevgiyle, saygıyla kucaklıyor.. Hepiniz var olun! Türkiye'yi bu azim, bu istek bu şevk kurtaracak...diyor. Gerekli talimatları veriyor. Türkiye'nin ilk şeker fabrikasını işte bu köylü Nuri (Şeker) Efendi kurmuştur!!!
Mekânları cennet olsun..
Uşak Şeker Fabrikası kurucularının 1926 yılında çektirdikleri fotoğraf. Oturanlar (sağdan sola): Tarakcıoğlu İbrahim Efendi, Bacakoğlu İsmail Efendi, Mehmet Hacım (elinde asa var), Molla Omaroğlu Nuri Bey (Nuri Şeker), Donbayoğlu Hacı Osman Efendi. Ayaktakiler (sağdan sola): Köleoğlu Süleyman Efendi, Buğdaylıoğlu Hüsamettin Efendi, Okkaoğlu Ahmet Efendi, Eyüboğlu, Bayraktaroğlu Mehmet Ali Efendi...
Uşak Şeker Fabrikası
Uşak Şeker Fabrikası. Uşak eşrafından Mehmet Hacım ve arkadaşları tarafından bir anonim şirket olarak kurulan şeker fabrikasıdır. Türkiye'nin ilk şeker fabrikası olarak bilinir. Cumhuriyet'in kurulması ve gelişmesi döneminde önemli bir kilometre taşıdır. Bütün Uşak halkı kurulmasına katkıda bulunmuştur. Ekonomik gücü olan her Uşaklı bu girişime katkıda bulunmuştur. Fabrika, etkinliğini günümüzde de sürdürmektedir.
Fabrikanın adı bir süre sonra "Nuri Şeker" olarak değiştirilmiştir. Kuruluş çalışmalarının izlenmesi amacıyla Ankara'ya gönderilen Şeker, sonraları fabrikanın kurucusu olarak anılmaya başlamıştır. Tüm Uşaklıların katkılarıyla kurulmuş olan ve Kurtuluş Savaşı sonrası dayanışmanın bir ürünü olarak ortaya çıkan fabrikanın en büyük ortağı Mehmet Hacım'dır. CHP döneminde devletleştirilen fabrika Uşak'ın en önemli kurumlarından biri olma özelliğini korumaktadır.
Yaşam için gerekli olan bu iki maddeden özellikle şeker, ülke ekonomisinin de vazgeçilmezleri arasında yer alır. Sağlık, ekonomi, gıda güvenliği, tarım, iş alanı, enerji ve sosyal yaşam bakımından da önemlidir. Şekerin elde edildiği şeker kamışı ve özellikle ülkemizde yetiştirilen şeker pancarı; temel gıda maddeleri arasında yer alan şeker üretimi yanında, şeker pancarı üretimi yapan yaklaşık 500 bin çiftçimizin, aile bireyleri ve çalışanları ile birlikte 5 milyon insanın çalışma ve yaşamlarını etkilemektedir. Şeker pancarının, şeker üretiminden sonra arta kalkan tortusu ve küspesi de hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Ülke için bu kadar yaşamsal değeri olan şeker üretiminin Türkiye de izlediği seyir, masal ve efsanelere konu olacak kadar hayret verici ve ilginç bir görünüm göstermiştir. İlk şeker fabrikası, Büyük Zaferin kazanılmasının üzerinden henüz altı BD TEMMUZ 2018 ay geçmeden, Uşak ta Nuri Efendi tarafından 1923 ile 1926 yılları arasında yapılmıştır. Nuri Efendi, ataları Erzurum dan gelen ve Uşak a yerleşen yerel bir esnaftır. Yurt dışındaki tanıdıkları aracılığıyla, posta kanalı ile zarf içinde getirttiği şeker pancarı tohumlarını ekerek üretimini yapmaktadır. Ürettiği şeker pancarını, evinde kendi kısıtlı olanakları ile işleme tabi tutmakta, kesmekte, ufak parçalara ayırmakta, bekletmekte, suyunu çıkarmakta ve bir takım işlemelere tabi tuttuktan sonra, gene kendi üretimi olan bir tatlı yapımında kullanmaktadır.
Ülkemizdeki ilk şeker fabrikası, Büyük Zaferin kazanılmasının üzerinden henüz altı ay geçmeden, Uşak ta Nuri Efendi tarafından yapılmıştır. Üretilen bu malların satışı için, ertesi gün sabah vakti sokağa çıkan oğlunun, el arabası ile yaptığı satış, daha öğlene varmadan tükenmektedir. Bu işten ümitlenen ve uzun süreden beri kafasında planlar kurmakta olan Nuri Efendi bir fabrika açarak şeker üretmek ister. Mustafa Kemal ile görüşüp onun desteğini alarak Ankara ya gider. Başvekil Rauf Orbay, İktisat Vekili Mahmut Esat Bozkurt ile görüşür. Onlardan destek alır. Tabii burada en dikkat çekici noktalardan biri, Mustafa Kemal den başlayıp, diğer üst derece yöneticilere kadar tüm yetkililere ulaşmanın ne derece kolay olduğu, ülke ekonomisi için 10 çalışan, emek veren kişilerin ne kadar içten kabul gördükleri ve destek buldukları hususudur. Aldığı destek sonrası, Nuri Efendi, bir ortaklık kurar, ortaklığın tüzüğünü bastırır. İstanbul daki arkadaşları aracılığı ile adreslerini öğrendiği, yurt dışındaki 14 fabrikaya Türkçe mektuplar yazar. Tercüme olanağının olmadığını belirterek, cevapların ve tekliflerin Türkçe verilmesini ister. Bir süre sonra mektup yazdığı 14 fabrikadan, 14 Türkçe cevap gelir. Bunlardan çoğu, görüşmek üzere elemanlarını yollarlar. Bu durum, yeni kurulmakta olan Cumhuriyet e, yurt dışında duyulan güven ve saygının da bir göstergesidir. Yurt dışından gönderilen fabrika temsilcilerinin katıldığı, açık eksiltmeye benzer bir yöntem kullanılarak, şeker fabrikası kurma işi Skoda fabrikasına verilir. Bu işe Uşak Şeker Fabrikası başlandığı zaman sene 1923 tür, daha ortada 1924 Anayasası ve temel yasalar yoktur. Nuri Efendi 70 yaşındadır. Daha sonraları Nuri Efendi ( ) Şeker soyadını alır. İnşaat başlar, makineler gelir, kurulur, eğitim çalışmaları yapılır ve yılında Uşak Şeker Fabrikası açılır. Bu sırada, inşaatı daha sonra başlamış olmasına rağmen, daha önce tamamlanan Alpullu Şeker Fabrikası da açılmış, onu Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları izlemiş ve ilk Türk şekerleri üretim ve tüketimine başlanmıştır. Alpullu şeker fabrikasını gezen Mustafa Kemal Atatürk, şeker sanayi hakkındaki görüşlerini, anı defterine şöyle yazmıştır: Memleketimizin her müsait mıntıkasında şeker fabrikalarının çoğalması ve bu suretle memleketin şeker ihtiyacının temini mühim hedeflerimiz arasındadır. Yazımızın başlarında; Türkiye de şeker üretiminde; efsane ve masallara konu olacak kadar hayret verici ve ilginç bir süreç yaşandığını söylemiştik. Uşak Şeker Fabrikası kuruldu ama sevinç ve gururdan ötürü göz yaşartacak ölçüde süren efsane sürecini izlemeye devam edelim: Nuri Efendi, fabrikanın ilk ürettiği şekerlerden 400 er gramlık küçük hediye paketleri yapar. Tülbent ve bezlere sarılı şeker BD TEMMUZ 2018 (Üstte) Alpullu, (Ortada) Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları keselerini alarak Ankara ya gider. Mustafa Kemal, onunla 2 saat görüşür. Çok içten ve samimi bir görüşme olur. Daha sonra Meclis Başkanı Kazım Özalp ile görüşen Nuri Efendi nin küçük paketlerdeki hediyelik şekerleri çok beğenilir. Meclis Başkanı Kazım Özalp ın odasına çağırılan personel ve diğer çalışanlar; memnuniyet, neşe, gurur ve coşku içinde, tülbentlerden çıkardıkları şekerleri kullanarak çaylarını içerler.
Memleketimizin her müsait mıntıkasında şeker fabrikalarının çoğalması ve bu suretle memleketin şeker ihtiyacının temini mühim hedeflerimiz arasındadır. Uşak Şeker Fabrikasının resmi açılışı çok görkemli olur. Açılıştan sonra, bu şeker fabrikasını görmek için Türkiye nin her yerinden ziyaretçiler gelmeye, turlar yapılmaya başlanır. Uşak Şeker Fabrikası adeta bir ziyaretgâha döner. Bu ziyaretlerin birinde; bir çok esnaf, köylü, kentli arasında 40, 50 kadar subay da vardır. Ziyaretçiler arasında bulunan bir Paşa, Nuri Efendi ile konuşması sırasında; onu çok düşünceli gördüğünü ve nedenini sorar. Nuri Efendi, sermayeyi büyütmek konusunda büyük sıkıntılar çektiğini söyleyince, Paşa elini cebine atar ve cebinden çıkardığı çek defterinin sayfasına lira yazarak Nuri Efendi ye verir. Nuri Efendi, etrafındakiler ve bütün ziyaretçiler şaşkınlık içindedirler. Nuri Efendi, fabrika görevlilerini çağırarak, Paşa yı verdiği para oranında ortak kaydettirerek pay defterine yazdırır. Diğer ziyaretçiler; köylü, 12 kentli, çiftçi, memur, esnaf, işçi; sermaye sıkıntısını gidermek için yardımda bulunmak, para vermek isterler. Aynı günde, o kısa süre içinde 150 bin lira toplanır. ürk işletmeciliğinde öncü Tkonumunda olan, tamamen yerli ve milli sermaye ile kurulan Uşak Şeker Fabrikasının içinde, sosyal yaşam, çalışma, eğitim, eğlence merkezleri de yer almaktadır. Şeker fabrikalarının sayısı 1950 yılına kadar 35 e ulaşır. Yakın günlere kadar ülkemizde üretim kapasitesi 3.1 milyon tona ulaşan 43 şeker fabrikası bulunmakta idi. İşte, ilk şeker fabrikasının kurulmasının temelinde; gurur ve heyecan verici, göz yaşartıcı böyle bir efsane yatmaktadır. Her ne kadar duraksamalar ve görece geri gidişler olsa bile biz, efsanenin devam edeceği inancındayız.
